„Ochrona praw ofiar w kontekście gwarancji rzetelnego procesu sądowego. Polska na tle porównawczym”.

 Projekt realizowany jest na podstawie umowy na powierzenie realizacji zadań ze środków Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej – Funduszu Sprawiedliwości. Projekt realizowany jest od marca 2020 do października 2021 r.

 Projekt zakłada poddanie analizie badawczej określone zagadnienia m.in.:

1) położenie ofiary przestępstwa jako determinanty działań na rzecz jej ochrony, szczególnie w kontekście zorganizowania procesu sądowego;

2) ustalenie interpretacji pojęcia rzetelnego procesu sądowego;

3) ustalenie listy elementów wyznaczających rzetelny proces sądowy;

4) określenie standardów procesu sądowego ukształtowanego według modelu due proces of law;

5) ustalenie cech polskiego rzetelnego procesu sądowego i skonfrontowanie go z innymi przypadkami, przy zastosowaniu analizy komparatystycznej;

6) sformułowanie postulatów de lege ferenda w zakresie gwarancji rzetelnego procesu sądowego jako podstawowego mechanizmu ochrony ofiar przestępstw.

Przygotowywane w ramach projektu informacje, raporty i rekomendacje będą stanowiły podstawę do tworzenia rozwiązań prawnych, organizacyjnych i systemowych opartych o wiedzę i dowody naukowe.

Działania podejmowane w trakcie realizacji grantu, skupiają się w szczególności na trzech obszarach badawczych tj. aksjologiczne i prawne podstawy pomocy osobom pokrzywdzonym przestępstwem (obszar nr I); teoretyczne (doktrynalne) i modelowe ujęcie rzetelnego procesu sądowego z punktu widzenia założeń teleologicznych (obszar nr II); praktyczna aplikacja rozwiązań modelowych w konkretnych uwarunkowaniach politycznych, społecznych i prawnych na przykładzie Polski oraz wybranych państw (obszar nr III).

W realizacji zadań wskazanych w grancie, zastosowanie znajdują rozmaite metody badawcze. Do najważniejszych należy zaliczyć: metodę historyczną, metodę dogmatyczną, metodę prawnoporównawczą i metodę nieinstytucjonalną.

Projekt składa się z piętnastu zadań:

[1] Przestępstwo jako kategoria determinująca tworzenie regulacji prawnych dotyczących ukształtowania modelu rzetelnego postępowania sądowego – celem zadania jest określenie kategorii przestępstwa jako czynnika w największym stopniu determinującego kształt przyjmowanych regulacji prawnych, zarówno w zakresie prawa materialnego, jak i prawa procesowego, które składa się na rzetelny model proces sądowy.

[2] Wpływ ofiar przestępstw na proces prawotwórczy (na wybranych przykładach) – zadanie to ma odpowiedzieć na pytanie, na podstawie zebranego materiału empirycznego, na ile ofiary przestępstw mają wpływ na kształtowanie przepisów prawnych, których celem jest penalizacja przestępstw i dochodzenie praw ofiar.

[3] Aksjologiczno-konstytucyjne podstawy pomocy ofiarom przestępstw – celem zadania jest ustalenie aksjologii konstytucyjnego (prawnego) unormowania praw osób pokrzywdzonych przestępstwem w zakresie penalizacji przestępstw i gwarancji proceduralnych dochodzenia naruszonych praw. Zadanie to będzie koncentrowało się na ustaleniu relacji pomiędzy rzetelnym procesem sadowym a potrzebą stworzenia mechanizmu ochrony praw ofiar przestępstw.

[4] Teleologiczne założenia rzetelnego procesu sądowego z perspektywy właściwego zorganizowania aparatu państwowego – celem zadania jest wskazanie jakie pomysły, poglądy, koncepcje i doktryny prawno-polityczne ukształtowały pojęcie rzetelnego procesu sądowego. Chodzi tu o wskazanie ojców ideowych tego konstruktu ustrojowego, jego rozmaitych odmian i mutacji jakie pojawiły się w toku rozwoju myśli prawno-politycznej na przestrzeni dziejów.

[5] Teleologiczne założenia rzetelnego procesu sądowego z perspektywy ochrony praw i wolności jednostki – celem zadania jest wskazanie jaki związek z mechanizmami ochrony praw jednostki miały pomysły doktrynalne (teoretyczne), które doprowadziły do powstania, a następnie szczegółowego określenia koncepcji rzetelnego procesu sądowego. W zadaniu tym akcent położony zostanie na wykazanie, że koncepcja rzetelnego procesu sądowego miała swoje źródła nie tylko w pomysłach na to jak ukształtować w sposób optymalny organy państwa, ale przede wszystkim jak zapewnić rzeczywistą (skuteczną) ochronę praw człowieka.

[6] Pojęcie rzetelnego procesu sądowego na gruncie filozofii prawa oraz myśli politycznej i prakseologii – zadanie to będzie się koncentrowało na ustalaniu merytorycznej zawartości pojęcia rzetelnego procesu sądowego, biorąc za punkt wyjścia dwa uprzednio zrealizowane zadania, tj.: 1) patrzenie na proces sądowy z punktu widzenia zorganizowania aparatu państwowego oraz 2) patrzenie na proces sądowy z punktu widzenia zagwarantowania praw i wolności jednostki.

[7] Aksjologiczno-konstytucyjne uwarunkowania rzetelnego procesu sądowego (przegląd komparatystyczny) – w zadaniu tym będzie położony akcent na to co determinuje uregulowanie rzetelnego procesu sądowego na poziomie konstytucji. Punktem wyjścia będzie teza, że uregulowanie to jest funkcją przyjętej aksjologii (tzw. funkcja zewnętrzna) oraz, że jest funkcją konstytucji, jako ustawy zasadniczej (funkcja wewnętrzna).

[8] Szczegółowe rozwiązania gwarantujące rzetelny proces sądowy (w ujęciu historycznym i współczesnym) – realizacja zadania będzie składała się z kilku etapów opartych na analityczno-prawnej metodzie badawczej oraz metodzie dogmatycznej.

[9] Rekonstrukcja modelu rzetelnego procesu sądowego – zadanie to będzie finalizowało pierwszy obszar całego projektu naukowego.

[10] Aplikacja modelu rzetelnego procesu sądowego na gruncie krajowych porządków prawnych – zadanie dotyczy skonfrontowania zrekonstruowanego modelu rzetelnego procesu sądowego w krajowych porządkach prawnych.

[11] Różnorodność rozwiązań organizacyjnych i proceduralnych w zakresie zagwarantowania rzetelnego procesu sądowego – zadanie to będzie koncentrowało się na analizie komparatystycznej, która będzie miała na celu wykazanie odmienności w zakresie respektowania modelu rzetelnego procesu sądowego.

[12] Czynniki zróżnicowania poszczególnych gwarancji rzetelnego procesu sądowego na gruncie krajowych rozwiązań prawnych – zadanie to ma na celu wskazanie przyczyn zróżnicowania mechanizmu gwarantującego prawo do sądu, Przeprowadzone badania mają pomóc w rozpoznaniu obszarów, w których można wesprzeć proces dochodzenia do osiągnięcia stanu pożądanego, czyli ukształtowania rzetelnego procesu sądowego.

[13] Polskie rozwiązania gwarantujące rzetelny proces sądowy (w ujęciu historycznym) – zadanie to zajmie się określeniem rozwiązań prawnych zawartych w polskich regulacjach normatywnych (występujących historycznie), których celem było poręczenie prawa do sądu i rzetelnego procesu sądowego.

[14] Regulacja rzetelnego procesu sądowego na gruncie obowiązującej Konstytucji RP – zadanie to będzie analogicznym zadaniem w stosunku do poprzedniego, ale przedmiotem analizy będzie wyłącznie obowiązująca Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 r.

[15] Postulaty de lege ferenda w zakresie rozwiązań gwarantujących rzetelny proces sądowy – zadanie to będzie podsumowaniem realizacji całego projektu i jego poszczególnych obszarów tematycznych. Jego celem będzie wskazanie pożądanych zmian, na poziomie ustawowym i konstytucyjnym, które winny być przeprowadzone, aby lepiej zrealizować model rzetelnego procesu sądowego, a tym samym zapewnić pełniejszą egzekucję konstytucyjnego prawa do sądu.

Projekt zakłada osiągnięcie trzech głównych celów projektu:

– ustalenie etiologii rzetelnego procesu sądowego: skonfrontowanie założeń filozoficznych, teoretycznych, doktrynalnych, aksjologicznych i prakseologicznych, które kształtują rzetelny proces sądowy;

– ustalenie abstrakcyjnego (optymalnego) modelu rzetelnego procesu sądowego i skonfrontowanie tego modelu z wariantami jego aplikacji, w różnych partykularnych porządkach prawnych. Analiza porównawcza ma być punktem wyjścia dla przedstawienia polskiego modelu rzetelnego procesu sądowego, ukształtowanego na gruncie rozwiązań historycznych i współczesnych;

– ustalenie postulatów de lege ferneda, czyli zaproponowanie takich rozwiązań legislacyjnych, które zoptymalizują zaaplikowany, polski model rzetelnego procesu sądowego.